Жәңгір хан

Бөкейұлы Жәңгір (1801–1845) –Бөкей Ордасының соңғы ханы (1823–1845), Бөкейханның ұлы, Нұрәлінің немересі, Әбілқайырдың шөбересі, шын аты – Жихангер. Қазан университетінің құрметті мүшесі.

1815 жылы мұрагерлік дәстүр бойынша әкесі хан тағын Жәңгірге тапсырған. Бірақ Жәңгір әлі тым жас болғандықтан, хандықты Бөкейдің ағасы Сұлтан Шығай басқарды. 1823 жылға дейін Жәңгір еуропалық үлгіде білім алып, Астрахан губернаторы Андреевскийдің үйінде тұрды. Ондаолхандықтыбасқарудыңәкімшілікәдістерітуралыбілімалды.

1823 жылыЖәңгірБөкейұлыхандықтыбасқаруғакіріскенкездесаясижағдайшиеленісетүсті. Жердібөлукезіндежіберілгенкемшіліктергебайланыстыолхалыққақарсыбірқатартанымалемесшараларқабылдауғамәжбүрболды. Бұл жағдайды Ресей қазақ жерлерін отарлау мақсатында тиімді пайдаланды. Ресейқойғаннегізгіэкономикалықшектеулердіңбірі Каспий теңізі, Еділ және Жайық жағалауларын пайдалануға тыйым салу болды. Қазақтардың балық аулауға және суды малға пайдалануға құқығы болмады.

Жәңгір жүргізген саясат нәтижесінде Исатай Тайманов пен Махамбет Өтемісовтың басшылығымен  шаруалар (1836–1837) көтерілісіне алып келді. Бұлкөтерілісқазақфеодалдары мен Ресейдіңотаршылдықсаясатынақарсыбағытталды. Жәңгір хан көтерілістіРесейәскерлерініңкөмегіменбасыптастады.

Жәңгірорысгубернаторынанүйренгенәкімшілікбасқаруәдістеріоныңсаясатынаүлкенәсеретті. Хандықтыбасқарубарысындаолбірқатарреформалардыжүзегеасырды. Бұл жүйеге рухани қызмет – ахун енгізілді. Сонымен бірге мұсылман мектептері мен медреселерінің саны да өсті.

Жәңгір Бөкейұлы қазақхалқыныңтұрмысы мен мәдениеті тарихының мұражай коллекцияларын алғашқы жасаушыларының бірі. ОныңжанынанБөкейОрдасындасаудажәрмеңкесі (1832 ж., хан жәрмеңкесі) ұйымдастырылды, медициналық бөлімшелер, дәріхана (1838), мұрағат ашылды, хандық картасы жасалды. Оның басшылығымен Бөкей Ордасында құнды әскери қарулардың мұражайы ашылды.

1841 жылыЖәңгірөзқаражатынамектепашты, онда М.-С. Бабажанов, М. Бекмұхамедов, К. Шигаев және басқалар білімалды.

Жәңгірханныңөзібілімдіадамболған. Ол араб, орыс, парсы, татар, немістілдерінжақсыбілген. Жәңгір хан Қазануниверситетіжанындағығылымиқоғамныңқұрметтімүшесіболды. 1843 жылыпатшаармиясының генерал-майоры атағын алды. Олжоғарытұқымдыжылқылардыөсірумен, халықтық әдебишығармашылықтызерттеуменжәнеқазақтардың шежіресін жинаумен айналысты, өзі де бірқатар эпикалық шығармалар жазды.

ЖәңгіртұсындаБөкейОрдасында билер басқаратын 12 әкімшілікбірліккебөлінгенхандықтыңжаңабасқаружүйесіенгізілді. Билер мен хан өкілдері Кеңесі, Тархан институты қалпына келтірілді.

Жәңгір хан екімемлекеттіңсубъектілеріарасындағыэкономикалыққатынастарғабірқатарөзгерістеренгізді. Олотырықшыөмірдіңжақтаушысыболды және оғанкөшуүшінжергежекеменшікқұқығыненгізді, салық жинауды күшейту үшін бірқатар іс-шаралар өткізді.

1845 жылыЖәңгір хан түсініксізжағдайдакенеттенқайтысболды. Ол Бөкей Ордасының үшінші және соңғы ханы болды. Одан кейін хан билігі мұрагерлік кеберілмеді.

Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университетіне 2003 жылғы 30 мамырда ҚР Үкіметінің № 497 қаулысымен XIX ғасырдағы көрнекті мемлекет қайраткері, ағартушы және реформатор Жәңгір ханның есімі берілді.